Stanisław Sterkowicz - " Nieludzka medycyna - lekarze w służbie nazizmu"

Autor książki w 1944 r. został zatrzymany podczas łapanki w podwarszawskim Rembertowie i przetransportowany do Berlina na prace przymusowe. Za działalność konspiracyjną wysłano go do obozu koncentracyjnego w Neuengamme koło Hamburga. Jesienią 1945 r. powrócił do kraju i podjął studia lekarskie w Gdańsku.
Szczególnie interesowała go historia medycyny. Pracował jako lekarz w Lęborku, gdzie został dyrektorem szpitala powiatowego. Później pracował we Włocławku w Zespole Nauczania Klinicznego AM w Łodzi. W 1951 r. obronił pracę doktorską, a w 1978 habilitacyjną. W 1993 roku otrzymał nominację na profesora zwyczajnego nauk medycznych. W 1986 r. przeszedł na emeryturę, ale wciąż czynnie uczestniczy w życiu naukowym. Jego osobiste doświadczenia sprawiły, że zainteresował się hitlerowskimi zbrodniami medycznymi.

Książka ukazuje różne oblicza hitlerowskiej medycyny. Dokumentuje czasy od momentu przejęcia władzy przez Adolfa Hitlera aż do klęski III Rzeszy. Autor zastanawia się nad genezą nieludzkiej medycyny i pokazuje jej poszczególne etapy.
Źródeł doszukuje się już w II połowie XVIII wieku, kiedy to niemiecki lekarz Johann Blumenbach, profesor medycyny w Getyndze, napisał pracę o istnieniu pięciu ludzkich ras: kaukaskiej, mongolskiej, etiopskiej, amerykańskiej i malajskiej. Johann Peter Frank, praktykujący w Getyndze lekarz, w latach 1778-1818 wydał sześciotomowe dzieło, w którym zaprezentował system kompletnej medycznej policji. To on pierwszy zaproponował podporządkowanie popędu rozrodczego państwu i jego interesom. Uważał, że osoby dziedzicznie chore nie powinny wstępować w związki małżeńskie. W połowie XIX wieku ukazało się dzieło Charlesa Roberta Darwina, które było przełomem w dotychczasowych badaniach nad gatunkami zwierząt i ludzi. Praca Darwina poruszyła świat naukowy.
Naziści najczęściej jednak powoływali się na pracę Josepha Gobineau pt. "Essai sur l'inégalite des races humaines". Gobineau uważał, że rasy ludzkie dzielą się na lepsze i gorsze. Za najdoskonalszą formę rasy uważał rasę białą, aryjską, której najliczniejszymi przedstawicielami byli Germanie. Na teoriach Gobineau wzorował się Houston Chamberlain, autor głośniej rozprawy pt. "Die Grundlagen des XIX Jahrhunderts" ("Podwaliny XIX wieku"). Chamberlain twierdził, że walka ras jest najważniejszym czynnikiem przemian historycznych.
Sterkowicz z niezwykłą starannością śledzi rozwój eugeniki w Niemczech, analizując najważniejsze prace z tego zakresu.

Praca jest podzielona na cztery części.
W pierwszej autor zajmuje się przymusową sterylizacją. Ustawę o zapobieganiu urodzeniom pokoleń obciążonych dziedzicznie ogłoszono 14 lipca 1933 r., jednak w życie weszła nieco później, bo 1 stycznia 1934 roku. Sterkowicz analizuje dokładnie treść tej ustawy i pokazuje sposoby, w jaki ją promowano, tak aby społeczeństwo niemieckie nie miało najmniejszych wątpliwości o jej słuszności. Następnie autor przybliża czytelnikom działanie "Lebensbronu", instytucji, która w swych założeniach programowych miała charakter opiekuńczy. Niestety pod jej skrzydła mogły trafiać tylko kobiety ocenione jako rasowo wartościowe. Sterkowicz bardzo dokładnie opisuje działanie tych ośrodków, analizuje m.in. źródła ich finansowania i dobór kobiet.
Szczególnie uważnie przygląda się administracji Lebensbornu. Autor pokazuje różnorodność działań tej instytucji, od zapewnienia schronienia i możliwości porodu kobietom aż po porywanie wartościowych pod względem rasowym dzieci z terenów okupowanych przez III Rzeszę. Sterkowicz nie koncentruje się jednak tylko na samym działaniu tej organizacji, ale przybliża nam również losy zatrudnionych tam lekarzy i pielęgniarek. Opisuje m.in. proces pracowników Lebensbornu.
Następnie poznajemy kulisy akcji T-4, czyli eutanazji dokonywanej na psychicznie chorych (zarówno dzieciach jak i dorosłych). Autor przybliża nam działalność Komitetu Eutanazyjnego, etapy przeprowadzanej eutanazji, protesty. Rozdział ten zawiera m.in. dokładny schemat organizacji akcji T-4, mapę z lokalizacją zakładów zagłady psychicznie chorych, kwestionariusze personalne wypełniane przez lekarzy.
Doświadczenia z tej akcji wykorzystano przy organizacji kolejnego, ogromnego przedsięwzięcia pod kryptonimem "Akcja 14 f 13". "14 f" oznaczało śmierć, a pod "13" kryło się gazowanie. W kwietniu 1941 r. Inspekcja Obozów Koncentracyjnych rozpoczęła tę akcję. Z czasem zaczęto się z niej wycofywać, gdyż obozy montowały komory gzowe na swoich terenach, więc transport więźniów do specjalnych zakładów był stratą czasu. W wyniku tej akcji zginęło co najmniej 20 tysięcy więźniów. Autor opisuje następnie "Akcję Brandta" i tzw. "dziką eutanazję". Sterkowicz w swojej książce wiele miejsca poświęcił zabijaniu dzieci. Wymienia wszystkie zakłady działające w Niemczech i Austrii zajmujących się eutanazją dziecięcą. Pierwszy oddział powstał w Görden koło Brandenburga, w zakładzie psychiatrycznym, na którego czele stał Hans Heinze. W sumie powstało 37 takich zakładów.

Druga część książki koncentruje się na opisie zbrodniczych eksperymentów medycznych wykonywanych w obozach koncentracyjnych. Autor opisuje szczegółowo następujące doświadczenia:
1. Z zakresu chorób zakaźnych
   - dur plamisty i dur brzuszny
   - gruźlica
   - malaria
   - wirusowe zapalenie wątroby
   - zgorzel gazowa i tężec
   - próby leczenia sulfonomidami
   - ropowice
   - próby leczenia środkami homeopatycznymi
   - leczenie środkami chemicznymi
   - leczenie przyżeganiem kwasem karbolowym
2. Z zakresu medycyny wojennej
   - badania wytrzymałości organizmów ludzkich na dużych wysokościach
   - badania wytrzymałości organizmów ludzkich na niskie temperatury
   - doświadczenia nad przydatnością wody morskiej
   - doświadczenia z pociskami zawierającymi akonitynę
   - zatrucia gazami bojowymi
   - zapobieganie zatruciu fosgenem
   - leczenie poiperytowych owrzodzeń skóry
   - próby odtruwania wody pitnej skażonej gazami bojowymi
   - leczenie oparzeń wywołanych działaniem bomb fosforowo-kauczukowych
   - próby dopingowe
   - badania nad pozorowaniem chorób
   - żółtaczka
   - sztucznie wywoływane owrzodzenia podudzi
   - wykorzystanie przeterminowanej krwi konserwowej
3. Z zakresu problematyki rasowej
   - próby masowej sterylizacji
   - wprowadzenie środków drażniących do jamy macicy
   - naświetlanie narządów rodnych promieniami rentgenowskimi
   - zamiary masowej sterylizacji przy pomocy wyciągów z ziół
   - doświadczenia na bliźniakach
   - zbiór szkieletów osób uznawanych za niższą rasę
   - próby ustalania rasy za pomocą badania krwi
4. Terapeutyczne i diagnostyczne
   - badania leku mającego zwiększać krzepliwość krwi
   - badania nad odnową mięśni, nerwów i kości
   - próby przeszczepiania kości
   - doświadczenia z zakresu żywienia
   - próby z lekiem zwalniającym czynność serca
   - doświadczenia farmakologiczne dla wymuszania zeznań
   - doświadczenia nad zanikaniem wątroby u wyniszczonych osób
   - badania nad chorobą głodową
   - badania nad wysiłkowym utlenowieniem krwi u osób wyniszczonych
   - próby leczenia chorych na raka wyciągami roślinnymi
   - badania nad wczesnym wykrywaniem raka szyjki macicy
   - badania nad rakiem wodnym
   - próby hormonalnego leczenia homoseksualistów męskimi hormonami
   - problematyka tatuaży
W części tej autor z niezwykłą precyzją opisuje przeprowadzane eksperymenty, przedstawia sylwetki lekarzy, biorących w nich udział i ofiary. Słowa uznania należą się autorowi za zgromadzenie wielu szczegółowych danych, np. liczby osób poddanych eksperymentom, zeznań ofiar niemieckich lekarzy.

Część trzecia książki poświęcona jest losom powojennym niemieckich lekarzy, którzy brali czynny udział w przeprowadzaniu eutanazji i nieludzkich eksperymentów. Spośród 90 tysięcy lekarzy pracujących w hitlerowskich Niemczech, 350 brało udział w zbrodniczych czynach, ale niestety tylko nieliczni z nich zostali ukarani. Sterkowicz zamieścił listę niemieckich lekarzy-zbrodniarzy, którzy popełnili samobójstwo lub zostali skazani na karę śmierci (w sumie 40 nazwisk). Autor dołączył również listę osób uwikłanych w zbrodnicze czyny wraz z krótkim opisem ich powojennych losów. Niestety wielu z nich, mimo dowiedzionej winy, nadal wykonywało swój zawód. W aneksie znajduje się zestawienie tabelaryczne zbrodniczych doświadczeń medycznych w nazistowskich obozach koncentracyjnych.

W ostatniej części autor oddaje hołd niemieckim lekarzom, którzy przyczynili się do rozwoju medycyny i tym, którzy przyjęli stanowczą postawę wobec udziału w rozmaitych eksperymentach przeprowadzanych na ofiarach obozów. Książka nie jest zatem tylko oskarżeniem wielu niemieckich lekarzy, jest również podziękowaniem wielu wybitnym niemieckim specjalistom.
Sterkowicz wybrał niektóre sylwetki lekarzy przeciwstawiających się nazistowskiej medycynie i opisał je. Wśród nich znaleźli się m.in. Georg Groscurth, John Rittmeister, Margarette Blank.

"Niemiecka medycyna - lekarze w służbie nazimu" jest lekturą niezwykle trudną ze względu na jej tematykę.
Nie każdy może podjąć emocjonalne wyzwanie, jakim jest przeczytanie tej książki. Osoby, które się na to jednak zdecydują, mogą być pewne, że jest to książka na najwyższym poziomie. Oparta na bogatej bazie źródłowej, wzbogacona wykresami, mapami i kopiami rozmaitych plakatów propagandowych i rozporządzeń.
Znakomite uzupełnienie dla pracy pt. "Auschwitz medycyna III Rzeszy i jej ofiary", która ukazała się w Polsce nakładem wydawnictwa Universitas w 2005 roku. Książka Sterkowicza w porównaniu do pracy Ernsta Klee jest napisana bardziej przystępnym językiem, co czyni ją znacznie łatwiejszą w odbiorze.